Słownik najważniejszych pojęć ważnych dla dializowanych oraz osób po przeszczepie.
[źródło: Fresenius Medical Care Polska]================================================================
Anafilaksja (wstrząs anafilaktyczny)
Anafilaksja/reakcja anafilaktyczna to natychmiastowa, ciężka reakcja na substancję, na którą dana osoba jest uczulona. Wśród objawów i dolegliwości występują m.in. wysypka skórna, swędzenie oraz świsty w oskrzelach przy oddychaniu. Reakcja alergiczna może przejść w fazę ciężką, tj. wstrząs anafilaktyczny, który objawia się silnym spadkiem ciśnienia tętniczego, zaburzeniami rytmu serca (nawet zatrzymaniem akcji serca), skurczem oskrzeli i obrzękiem gardła.
Antybiotyki
Leki podawane w leczeniu zakażeń (antybiotyki zabijają lub hamują namnażanie się bakterii powodujących zakażenia).
Antygen powierzchniowy wirusowego zapalenia wątroby typu B
Białko, którego obecność potwierdza zakażenie wirusem zapalenia wątroby typu B. Badanie na obecność antygenu wirusowego zapalenia wątroby typu B jest wykonywane dość często wśród personelu i pacjentów szpitali.
Automatyczna dializa otrzewnowa
Dializa, w której wykorzystuje się urządzenie cyklicznie podające i odprowadzające dializat do/z jamy otrzewnej w trakcie snu chorego.
Badania biochemiczne
Pomiar poziomu różnych związków chemicznych we krwi pacjenta.
Bakterie
Jednokomórkowe organizmy zdolne do bardzo szybkiego rozmnażania się. Bakterie obecne są praktycznie wszędzie wokół nas, jednak tylko część z nich jest dla człowieka niebezpieczna. Bakterie groźne dla człowieka są przyczyną poważnych, niekiedy zagrażających życiu zakażeń.
Błona
Cienka warstwa tkanki lub innego materiału. W organizmie błony zwykle pokrywają narządy od zewnątrz lub od wewnątrz.
Błona półprzepuszczalna
Błona, przez którą mogą przechodzić tylko cząsteczki wody (rozpuszczalnika) oraz inne małe cząsteczki.
Białe krwinki
Krwinki odpowiadające przede wszystkim za zwalczanie zakażeń.
Białka
Niezbędne do życia i obecne w organizmie człowieka związki organiczne zawierające atomy azotu.
Cewnik do dializy otrzewnowej
Miękka i cienka rurka, przez którą płyn dializacyjny jest wprowadzany do jamy otrzewnej w trakcie dializy otrzewnowej. Cewnik ten jest przymocowany do ściany brzucha.
Cewnik
Miękka, pusta w środku rurka, przez którą płyny wprowadzane są do organizmu (np. do jamy otrzewnej w przypadku dializy otrzewnowej) lub wyprowadzane na zewnątrz. Cewniki wykorzystywane w dializie otrzewnowej są mocowane w ścianie brzucha.
Choroba nerek w stadium końcowym/Schyłkowa niewydolność nerek
Uszkodzenie nerek w stopniu, który wymaga dializy lub przeszczepu nerek, aby chory mógł pozostać przy życiu. Inne określenie to “trwała niewydolność nerek” lub „terminalna niewydolność nerek”.
Ciągła ambulatoryjna dializa otrzewnowa
Rodzaj dializy, w której, wskutek siły ciężkości, dializat jest wprowadzany do jamy otrzewnej i z niej odprowadzany kilka razy dziennie.
Ciśnienie krwi
Ciśnienie, jakie krew wywiera na ściany naczyń krwionośnych – wartość ta wyrażana jest przy pomocy dwóch liczb, np. 120/80. Pierwsza liczba to skurczowa wartość ciśnienia krwi (w momencie skurczu serca), natomiast liczba druga to wartość ciśnienia rozkurczowego (w momencie rozkurczu serca).
Czas sekwencji dializy
Czas pozostawania płynu dializacyjnego w jamie otrzewnej w trakcie dializy otrzewnowej.
Czerwone krwinki
Krwinki zawierające hemoglobinę i odpowiedzialne za transport tlenu do tkanek organizmu.
Dializa otrzewnowa
Rodzaj dializy, w którym błonę otrzewnową wyścielającą jamę brzuszną wykorzystuje się jako naturalny filtr.
Dializat
Roztwór zawierający wodę i substancje chemiczne. Dializat przechodzi przez sztuczną nerkę po to, aby doszło do usunięcia nadmiaru wody i produktów przemiany z krwi.
Dializa
Eliminowanie z organizmu toksycznych produktów przemiany materii oraz nadmiaru wody w procesie filtrowania krwi przez półprzepuszczalną błonę.
Dializator
Element filtrujący współpracujący z całym urządzeniem o nazwie sztuczna nerka, którego zadaniem jest usuwanie nadmiaru wody i produktów przemiany materii z organizmu. Inne nazwy to “hemodializator” lub „filtr dializacyjny”.
Dostęp (do naczynia/jamy otrzewnej)
Sposób dostania się do wnętrza ciała lub do wnętrza naczynia. Sposoby dostępu do naczynia wykorzystywane na potrzeby hemodializy to m.in. przetoki oraz grafty (sztuczne naczynie). Dostęp do jamy otrzewnej na potrzeby dializy otrzewnowej uzyskuje się przez wprowadzenie cewnika.
Dożylny
Podany/wkłuty do żyły.
Dyfuzja
Przechodzenie cząsteczek poprzez błonę półprzepuszczalną oddzielającą dwa roztwory z roztworu, gdzie ich stężenie jest wyższe do roztworu, gdzie ich stężenie jest niższe wskutek czego dochodzi do wyrównania stężeń tych cząsteczek w obydwu roztworach.
Filtr dializacyjny
Element filtrujący współpracujący z całym urządzeniem o nazwie sztuczna nerka, którego zadaniem jest usuwanie nadmiaru wody i produktów przemiany materii z organizmu. Inne nazwy to “hemodializator” lub „dializator”.
Fosfor
Pierwiastek niezbędny dla prawidłowego funkcjonowania organizmu, zwłaszcza w procesach budowy kości.
Graft (sztuczne naczynie)
Jest to chirurgiczne połączenie tętnicy z żyłą przy pomocy syntetycznego materiału w celu stworzenia dostępu do naczynia dla potrzeb hemodializy.
Hematokryt
Stosunek objętości elementów morfotycznych krwi do objętości pełnej krwi.
Hemodializa
Usuwanie nadmiaru wody i produktów przemiany materii z krwi w procesiefiltrowanie krwi przez aparat do hemodializy, tzw. sztuczną nerkę.
Hemodializator
Element filtrujący współpracujący z całym urządzeniem o nazwie sztuczna nerka, którego zadaniem jest usuwanie nadmiaru wody i produktów przemiany materii z organizmu. Inne nazwy to “dializator” lub „filtr dializacyjny”.
Hemoglobina
Białko o czerwonej barwie znajdujące się w krwinkach czerwonych (erytrocytach). Hemoglobina przenosi tlen z płuc do tkanek organizmu.
Heparyna
Lek o działaniu przeciwkrzepliwym stosowany w trakcie hemodializy w celu zmniejszenia krzepliwości krwi – aby krew nie krzepła w liniach krwi lub w dializatorze.
Infekcja
Zakażenie organizmu przez drobnoustroje oraz reakcja tkanek na to zakażenie.
Jama otrzewnej
Przestrzeń otaczająca narządy jamy brzusznej i zlokalizowana ku tyłowi od przedniej ściany brzucha (mięśni brzucha).
Klirens
Tempo, w jakim produkty przemiany materii są usuwane z organizmu w procesie dializy. Wartości klirensu podawane są mililitrach na minutę.
Koagulacja
Proces krzepnięcia krwi (tworzenia się skrzepów krwi).
Konwulsje/Drgawki
Mimowolne skurcze i rozkurcze mięśni.
Kreatynina
Jeden z licznych metabolitów obecnych we krwi, powstający w wyniku normalnych procesów przemiany materii tkanek i usuwany przez nerki lub (u chorych z niewydolnością nerek przy pomocy dializy.)
Kt/V
Współczynnik adekwatności dializy określający dawkę dializy dostarczoną choremu w czasie zabiegu.
Leki immunosupresyjne
Leki osłabiające odpowiedź immunologiczną organizmu. Podawanie tych leków pacjentom po przeszczepie zmniejsza ryzyko odrzucenia przez organizm biorcy przeszczepionej nerki.
Leki przeciwkrzepliwe
Leki zmniejszające krzepliwość krwi – np. acenokumarol, heparyna, aspiryna, leki z grupy Alcotinu (Aclotin, Ticlo, ApoClodin).
Leki przeciwnadciśnieniowe
Leki obniżające ciśnienie krwi.
Linia tętnicza
Miękka rurka doprowadzająca krew z organizmu do sztucznej nerki.
Linia żylna
Rurka prowadząca krew z dializatora z powrotem do organizmu.
Metabolizm
Zmiany fizyczne i chemiczne zachodzące w organizmie, w efekcie których produkowana jest energia.
Miażdżyca
Stwardnienie tętnic.
Miejsce wejścia/wyjścia
Miejsce, którym przez skórę wprowadzana jest igła, aby uzyskać dostęp do naczynia. Miejsce, przez które wychodzi cewnik do dializy otrzewnowej lub cewnik z dostępu naczyniowego.
Minerały
Substancje nieorganiczne niezbędne do normalnego funkcjonowania organizmu, które w wyższych stężeniach mogą wywierać jednak działania toksyczne.Mocznica
Nagromadzenie się toksycznych produktów przemiany materii we krwi wskutek upośledzonej zdolności nerek do wydalania tych substancji z towarzyszącymi objawami chorobowymi.
Mocznik i kreatynina
Dwa podstawowe związki będące produktami metabolizmu białek i wydalane przez nerki. Podwyższenie ich poziomu we krwi świadczy o upośledzeniu funkcji nerek.
Monitorowanie
Kontrolowanie stanu pacjenta w trakcie leczenia lub sprawdzanie, co pewien czas, skuteczności zastosowanego leczenia.
Naczyniowy
Odnoszący się do naczyń krwionośnych.
Nadciśnienie
Podwyższone ciśnienie krwi.
Nefrektomia
Chirurgiczne usunięcie nerki.
Nefrolog
Lekarz internista specjalizujący się w chorobach nerek.
Nefron
Jednostka czynnościowa nerki odpowiadająca za utrzymywanie równowagi chemicznej w organizmie. W jednej nerce znajduje się około miliona nefronów.
Nerki
Dwa jednakowe narządy o kształcie zbliżonym do ziarna fasoli, zlokalizowane z tyłu jamy brzusznej, symetrycznie obu stronach kręgosłupa. Nerki utrzymują równowagę chemiczną organizmu, wydalając z moczem produkty przemiany materii oraz nadmiar wody.
Więcej o nerkach [materiał z www.dializadomowa.pl]
Neuropatia
Choroba obwodowego układu nerwowego.
Niedociśnienie
Obniżone ciśnienie krwi.
Niedokrwistość (anemia)
Niedobór hemoglobiny – barwnika odpowiadającego za przenoszenie w organizmie tlenu – zwykle z współistniejącym obniżeniem liczby czerwonych krwinek we krwi. Niedokrwistość występuje dość często u chorych dializowanych, gdyż w populacji tej zmniejszona jest produkcja czerwonych krwinek oraz dochodzi do utraty krwi w przebiegu dializy. Główne objawy niedokrwistości to osłabienie i uczucie zmęczenia, duszność w trakcie wysiłku, bladość oraz zmniejszona odporność na zakażenia.
Nudności
Mdłości. Stan, gdy chce się wymiotować.
Obrzęk
Stan, w którym dochodzi do obrzęknięcia tkanek wskutek nagromadzenia się w nich nadmiaru płynu. Najlepiej widoczne obrzęki pojawiają się w okolicach kostek, dłoni oraz w obrębie twarzy. Obrzęki mogą występować u dializowanych chorych wskutek przyjmowania nadmiernej ilości płynów lub wskutek obniżonej ultrafiltracji.
Osmoza
Przechodzenie wody/cieczy przez półprzepuszczalną błonę rozdzielającą roztwory o różnych stężeniach tak, aby obydwa roztwory osiągnęły jednakowe stężenia.
Ostra niewydolność nerek
Nagłe, ciężkie i odwracalne upośledzenie funkcji nerek.
Otrzewna (lub jama otrzewnej)
Gładka, półprzepuszczalna błona pokrywająca narządy jamy brzusznej oraz wyściełająca jamę brzuszną od wewnątrz.
Palpitacje
Nieregularne bicie serca.
Plan leczenia dializą
Schemat leczenia dializą uwzględniający indywidualne zapotrzebowanie na takie leczenie u chorego z niewydolnością nerek i zmierzający do przywrócenia wodno-elektrolitowej i biochemicznej równowagi organizmu.
Pompa krwi
Pompa, która przepompowuje krew z dostępu naczyniowego pacjenta do sztucznej nerki i z powrotem do krwiobiegu pacjenta.
Posiew
Próbka pobrana z miejsca, gdzie ma miejsce zakażenie w celu identyfikacji konkretnych drobnoustrojów odpowiedzialnych za powstanie zakażenia.
Potas
Pierwiastek konieczny w organizmie do prawidłowego funkcjonowania mięśni, nerwów oraz pozostałych komórek organizmu.
Produkty przemiany materii
Produkty przemiany materii; substancje powstałe z przemiany białek, tłuszczów i węglowodanów ustrojowych.
Próba krzyżowa
Badanie krwi i tkanek w celu sprawdzenia zgodności dawcy nerki oraz biorcy nerki przed planowanym przeszczepem nerki.
Przepływ dializatu
Szybkość, z jaką dializat przepływa przez dializator.
Przepływ krwi
W trakcie dializy – szybkość, z jaką krew pacjenta jest przepompowywana przez sztuczną nerkę.
Przetoka
Chirurgiczne połączenie tętnicy z żyłą. Rozwiązanie takie prowadzi do zwiększenia średnicy żyły wskutek przepływu przez nią krwi tętniczej. Przetoka to jeden z rodzajów dostępu do naczynia – częstym określeniem jest też “przetoka tętniczo-żylna”.
Przewlekła niewydolność nerek
Nieodwracalne uszkodzenie nerek, zwykle o charakterze postępującym.
Przewodnienie/Nadmiar płynów
Sytuacja, w której nadmiar płynów w organizmie powoduje obrzęki, duszność oraz zwiększone obciążenie serca.
Przytarczyce
Niewielkie gruczoły zlokalizowane w obrębie szyi, które wytwarzają hormon regulujący poziom wapnia i fosforanów we krwi.
Pulsacja
Pulsowanie lub wibracje odczuwalne nad sztucznym naczyniem lub przetoką.
Skażenie
Sytuacja, gdy drobnoustroje przedostają się do sterylnego dotychczas obszaru, stwarzając w ten sposób źródło potencjalnego zakażenia.
Sód
Pierwiastek obecny w organizmie i uczestniczący w regulacji zawartości wody w organizmie.
Stan ostry
Stan rozwijający się nagle, o ciężkim przebiegu i zazwyczaj odwracalny (np. ostra niewydolność nerek).
Sterylny
Taki, w którym nie znajdują się żadne drobnoustroje.
Sucha masa
Masa ciała pacjenta po usunięciu nadmiaru płynów z organizmu wskutek dializy. Inne określenie to „idealna masa ciała”.
Szmer
Dźwięk wytwarzany przez krew przepływającą przez sztuczne naczynie, przetokę lub zespolenie tętniczo-żylne.
Sztuczna nerka (jako urządzenie)
Zestaw urządzeń podtrzymujących i monitorujących funkcjonowanie dializatora. Inna nazwa to urządzenie do hemodializy.
Środek dezynfekujący
Środek zabijający większość drobnoustrojów (bakterii, wirusów), z którymi wejdzie w kontakt.
Środki antyseptyczne
Środki chemiczne, które zapobiegają lub hamują rozwój i namnażanie się bakterii. Środki te nie zawsze niszczą bakterie, jak ma to miejsce w przypadku środków odkażających.
Środki wiążące fosforany
Środki wiążące zawarty w diecie fosfor i zwiększające w ten sposób jego wydalanie z organizmu. Umożliwiają utrzymanie pożądanej równowagi wapniowo-fosforanowej u chorych na przewlekłą niewydolność nerek.
Świąd
Uczucie swędzenia.
Tętnice
Naczynia tętnicze doprowadzające krew z serca do tkanek i narządów.
Tętno
Pulsowanie wyczuwalne w tętnicach i skojarzone z biciem serca.
Toksyna
Produkt przemiany materii obecny we krwi lub każda inna substancja, która może być toksyczna.
Typowanie tkankowe
Dopasowanie grup krwi potencjalnego biorcy i dawcy nerki.
Ultrafiltracja
Proces wykorzystywany do usunięcia nadmiaru płynów z krwi w procesie dializy.
Wapń
Pierwiastek obecny w ludzkim organizmie i mający kluczowe znaczenie dla wzrostu i formowania się kości, procesów krzepnięcia krwi, pracy mięśni i nerwów oraz aktywacji wielu enzymów.
Węglowodany (cukry)
Pokarm łatwo przyswajalny przez organizm człowieka i przetwarzany na energię.
Wielotorbielowatość nerek
Dziedziczna choroba, w przebiegu której dochodzi do powstawania torbieli na nerkach.
Wskaźnik wydializowania mocznika
Wartość procentowa wskazująca na ilość mocznika usuniętą z krwi w trakcie dializy. Wskaźnik ten wskazuje jak skutecznie mocznik i inne produkty przemiany materii zostały usunięte z krwi.
Wymiana
W dializie otrzewnowej: Proces wymiany zużytego dializatu na nowy.
Zapalenie kłębuszków nerkowych [Glomerulonephritis]
Stan zapalny w obrębie kłębuszków nerkowych.
Zapalenie osierdzia
Stan zapalny osierdzia. Osierdzie to błoniasty worek otaczający serce.
Zapalenie otrzewnej
Zakażenie i stan zapalny w obrębie jamy otrzewnej. Jest to stan wymagający natychmiastowego leczenia szpitalnego.
Zapalenie wątroby
Stan zapalny w obrębie wątroby wywołany przez zakażenie wirusowe, bakteryjne, substancje toksyczne, leki oraz inne czynniki.
Zapalenie
Miejscowe objawy w postaci podwyższonej temperatury, obrzęku oraz bólu w obrębie miejsca objętego zapaleniem.
Zastoinowa niewydolność serca
Stan, w którym w organizmie znajduje się nadmiar płynów, a przyczyną jest zbyt słaba praca serca. Zastoinowa niewydolność serca może także prowadzić do nagromadzenia się płynu w płucach.
Żylny
Odnoszący się do naczyń oraz do kierunku przepływu krwi – do serca.
Żyła
Naczynie krwionośne, które transportuje krew z tkanek z powrotem do serca.
